The Lucca Letter of the First Crusade: A Digital Edition and Commentary


By Stephen J. Spencer (Queen Mary University of London)

Publication Information

Paris, Bibliothèque Mazarine, MS 1710.

While research into the sources for the First Crusade (1095-1099) - including a corpus of letters written by and for participants - continues at a rapid pace, the Lucca letter has received relatively little scholarly attention. Whereas some historians continue to mine the correspondence for information to facilitate empirical reconstruction, others have treated it with caution and scepticism, for there remain question marks over its authenticity. Thus, it has been termed ‘a curious document’ by Susan Edgington and, in Robert Somerville’s assessment, ‘fascinating yet ambiguous’. One reason for this is the letter’s unusual form: it was a circular sent by the clergy and people of Lucca, addressed to ‘all the faithful of the lands of Christ everywhere’. It purports to faithfully report the experiences of one of their citizens, Bruno, who had participated in the the siege of Antioch in June 1098, before returning home in mid-July.

Only one extant witness to the Lucca letter has survived: MS 1710, currently held at the Bibliothèque Mazarine, Paris, but formerly from the Parisian abbey of Saint-Martin des Champs, which was a prominent Cluniac house. The letter was transcribed by Paul Riant in 1881 and reproduced in Heinrich Hagenmeyer’s 1901 collection of crusade letters.

The present edition offers a new transcription of the letter, noting divergences from the previous editions by Riant and Hagenmeyer, as well as a discussion of the manuscript and codicology. Unclear readings in the manuscript are highlighted in grey, and in such instances I have followed Riant and Hagenmeyer. A critical commentary has also been provided, focusing on one of the most interesting and hitherto overlooked facets of the missive: named personnel. An analysis of named and unnamed individuals suggests that we encounter a distinctly Norman voice in the Lucca letter; and although further research is required to determine the letter’s authenticity, it is likely that either Bruno or the missive’s author had Norman connections. Brief descriptions of places and biographies of individuals have been included to aid those unfamiliar with the letter or the events of the First Crusade.

In the manuscript, captial letters are highlighted in red, and names are struck through with red ink. It is evident that the Lucca letter was written over a pre-existing text, as the scribe demonstrably worked around two holes in the parchment. Further, some of the earlier writing can still be identified and there are other markings likely created by the removal of ink. There are a few signs of editing, such as the alteration of the numerals ‘LV’ to form ‘itaque’, and the addition of a title 'Sequitur de victoria mirabili contra Turcas'. The former was possibly carried out by the original scribe, whereas the latter is of a much later date.

The Lucca letter is found in a collection of various eleventh- and twelfth-century Latin manuscripts, primarily comprised of hagiographical texts. These include the lives of Saints Pacôme, Paul, Abraham, Mark, Agatha of Sicily, as well as the life of Theobald of Provins. Other notable works include the Rule of Saint Augustine, and Augustine’s sermons on Christ’s Ascension and the birth of John the Baptist. The Lucca letter is preceded by accounts of the passions of Saint Symphorian and Saint Babylas, the latter having served as patriarch of Antioch in the third century. This potential Antiochene connection may account for the positioning of the Lucca letter in the codex.

Immediately following the Lucca letter is another correspondence pertaining to the First Crusade, written in the same hand: a fragment of the second letter sent by the First Crusader Anselm of Ribemont to Manasses II, archbishop of Rheims, which similarly focused on events at Antioch in 1098 (f. 73v-74v). One further witness exists for this letter, currently in the Bibliothèque nationale de France, though it is not the autograph manuscript. Anselm’s earlier letter, dated to November 1097 and again addressed to Manasses, is found earlier in MS 1710 (f. 21v-22r); and this is the sole extant witness. Slight differences in the paleography could suggest another scribe, albeit one from the same period and potentially the same scriptorium.

In any case, the three crusade letters included in the codex are not the originals. It is unclear whether all the pieces therein were copied at the abbey of Saint-Martin des Champs. All three letters are missing from the collection’s contents page, and it is possible that the Lucca letter and Anselm’s second letter (perhaps also his first) were introduced at a later date. As the collection currently stands, the trio of crusade letters have seemingly been incorporated to supplement a history of holy exploits for a monastic audience. This in itself is indicative of how the First Crusade’s history was often conceived of within a broader framework of devotional literature.

  • Mazarine1710 - Paris, Bibliothèque Mazarine, 1710, f. 72r-73r; Latin; single column; early twelfth century.
  • Riant - P. Riant, Archives de l’Orient latin, 2 vols (Paris, 1881-84), vol. 1, pp. 223-24.
  • Hagenmeyer - H. Hagenmeyer, Die Kreuzzugssbriefe aus den Jahren 1088-1100 (Innsbruck, 1901), no. 17, pp. 165-67.

Sequitur de victoria mirabili contra Turcas

Primatibus, archiepiscopis, episcopis, ceteris queceteris que Mazarine1710 ] ceterisque Riant; ceterisque Hagenmeyer rectoribus, ac uniuersis ubique terrarum Christi fidelibus. LucensisLucensis Mazarine1710 ] Luccensis Hagenmeyer clerus et uniuersus populus, pacis plenam et gaudii salutem in Domino. Ad laudem et gloriam redemptoris Domini nostri Ihesu Christi, quae ab ipsis rei actoribus uere et fideliter accepimus, cunctis uere et fideliter notificamus, quo tempore, quanto cum triumpho fratribus nostris propugnatoribus suis potentissima Christi dextera post laborem et pericula de paganis plenam dedit uictoriam. Ciuis quidam noster Brunus nomine cunctis nobis notus, cunctis carissimus, anno ante hunc praeterito cum Anglorum nauibus ad ipsam usque peruenit Antiochiam, ubi laboris comes et periculi, triumphi particeps et gaudii, pugnauit cum pugnantibus, esuriit cum esurientibus, uicit quoque cum uincentibus et post iam peractam ex toto uictoriam, cum omnibus ibi per tres septimanas conlaetatus, ad nos felici cursu rediit. Quem statuentes in medio puram simplicemque rei ueritatem, hac ecce ipsius narratione accepimus.

Cum peruenissemus Antiochiam nos qui per mare nauigauimusnauigauimus Mazarine1710 ] navigabamus Riant; nauigabamus Hagenmeyer, exercitus qui per terram undique confluxerat, uix bene ciuitatem iam circumsederat. Sequenti die principes nostri procedunt ad mare uisitandi nos gratia. Hortantur nos ut ad construendas belli machinas copiosam lignorum conferamus materiam. Quod factum magnum nobis fuit dispendium. Tertio autem nonas Martii, idestidest Mazarine1710 ] id est Riant; id est Hagenmeyer prima die ueneris statuunt nostri occidentali porta ciuitatis castellum erigere, iactu balistae proximum, quod nunc beatae Mariae dicitur. Ubi ipsa die Turcis insurgentibus ex nostris duo milia LV itaque ex inimicis uero ceciderunt DCCC numero. Tertia autem die erecto castello, nostri usque III nonas Iunii multa perpessi fame deficientes et gladio, multa ibi exsudauerunt constantia. Ea autem die hoc ordine capta est ciuitas. Quatuor Germani uiri nobiles de Antiochia secunda die Iunii


BoimundoBoimundo Mazarine1710 ] Boemundo Hagenmeyer et Rotberto Curtose, et Rotberto Flandrensi comiti, ipsis tantum ciuitatem promittunt se reddere. Hi uero communi omnium nostrorum consilio nocte proxima nescientibus Turcis ad murum ciuitatis totum conduxere exercitum. Cumque mane AntiocensesAntiocenses Mazarine1710 ] Antiochenses Hagenmeyer aperuissent portas ut secundum promissum solos nominatos tres principes reciperent, repente omnes nostri ingrediuntur communiter. Fit clamor maximus. Fortia quaeque loca nostri excepta summa arce obtinent. Turcos hos trucidant gladio, hos ruinant praecipicio. Postera autem die innumerabilis adest Turcorum exercitus. Statim portas ciuitatis omnes obsident. Introitum et exitum nostris omnino prohibent. Illos autem qui ex nostris ad mare consederant, gladio et igne perimunt. Ea autem uiuendi miseria et exeundi angustia, magna fames nostros uehementer cepit affligereaffligere Mazarine1710 ] adfligere Hagenmeyer. Hoc autem timore perterriti comes Stephanus et Guilelmus cognatus Boimundi et ceteri quamplurimi, descenderunt Constantinopolim. Inde quicumque hos ita discessisse audiebat, omnem exercitum perisse existimans, inceptam etiam dimittebat uiam. Eis autem quos in ciuitate fames attenuabat maxima, iam panis, iam etiam asinorum et equorum carnes, et omne iam uiuendi deerat subsidium. Dominus uero pius et misericors ad horum gemitus, ululatus, et lacrimas, hac benignitate misertus est. Erat namque quidam pauperrimus et omnium fere abiectissimus Prouincialis genere, cui sanctus Andreas manifestissime apparuit, eumque tenens per dexteram ad aecclesiam sancti Petri perduxit, et locum ostendens digito ait. Hic sepulta est lancea qua uulneratus est in cruce pendens Dominus. Vade ad principes exercitus Domini, et dic eis quae uidisti. Trepidauit pauper iste, et ire noluit. Secundo quoque commonitus iuit, et uisum prodidit. Cauant fideles, et inueniunt. Gaudent, et certi de Dei misericordia, Christum
magnificant. Indicto autem triduano ieiunio, instant orationibus, confitentur quae male fecerant, et aecclesias discalciatis circumeunt pedibus. Quo facto, uterque ad bellum adarmatur exercitus. In uigilia autem apostolorum Petri et Pauli inuocato Christi nomine nostri de ciuitate exeunt. Precedit episcopus de Podio sanctae Mariae, portans crucem et tritriumphalemtritriumphalem Mazarine1710 ] triumphalem Riant; triumphalem Hagenmeyer saluatoris lanceam. Subsequuntur sacerdotes et multi clerici, albis induti uestibus. Cumque sic ad campum processissent, ad tria fere milia, ecce uexillum admirabile, excelsum ualde et candidum, et cum eo multitudo militum innumera, ac uentus pariter et puluis nimis, et in tantam fugam Turcos uertit, ut ipsa arma, ipsas etiam uestes fugitiui proicerent, et sic omnes Deo dispergente dilapsi sunt, ut nusquam nostris apparerent amplius. Res mira. Neque enim unde uexillum, utut Mazarine1710 ] vel Riant; uel Hagenmeyer qui cum eo fuerint alicui certum est. Nostri itaque colligentescolligentes Mazarine1710 ] conligentes Hagenmeyer exuuias, et infinitam praedam fugientium, ingressi urbem magno exultant gaudio. Ipsa autem die tantam Dominus dedit eis alimentorum et caeterorum, bonorum copiam, ut autunnoautunno Mazarine1710 ] autumno Riant; autumno Hagenmeyer apud nos nec tanta sit habundantiahabundantia Mazarine1710 ] abundantia Hagenmeyer. Nunc uero arcem ciuitatis, et omnem circa regionem libere possident, usque ad superiorem Niceam.

Haec coram omnibus Brunus fideliter explicuit. Nos autem fratres karissimi omnes uos qui praeestis populis oramus et obsecramus in Domino, ut Christi uictoriam uestris enarretis et explanetis filiis, admonentes et ad remissionem peccatorum iniungentes, ut quoscunquequoscunque Mazarine1710 ] quoscumque Hagenmeyer decet exceptis pauperibus et mulieribus et ire praeualent fratres adeant. Vos quoque deuote et assidueassidue Mazarine1710 ] adsidue Hagenmeyer psalmis et uigiliis instate et orationibus, ut quam acturi sunt uiam per nationes barbaras muniti tam bellatorum armis quam intercessorum meritis tutam tranquillam quetranquillam que Mazarine1710 ] tranquillamque Riant; tranquillamque Hagenmeyer uitam agant. Notum quoque uobis facimus, quod Dominus papa Urbanus apud Barum tenet concilium, tractans et disponens cum multis terrae senatoribus ad Ierusalem profecto tendere. Valete.

My thanks to Thomas Asbridge, Andrew Buck, Eyal Poleg, and Chris Sparks for their advice and assistance with various aspects of this edition. I would also like to thank Susan Edgington for suggesting the Lucca letter as a project, and Françoise Avel of the Bibliothèque Mazarine, who kindly provided images of the manuscript.

Make Map Big